تحقیق درباره میکائیل فرشته خدا

این مقاله در مورد نگاهی کوتاه بر فرشته ی خدا (میکائیل) است و به بررسی ویژگی ها، جایگاه و نقش میکائیل در ادیان الهی با تاکید بر منابع اسلامی و روایات قرآنی می پردازد.

سپاس خدای را که آفریننده آسمان و زمین است و فرشتگان را رسولان خود گردانید و دارای دو و سه چهار قرار داد و هر چه بخواهد در آفرینش می افزاید که خدا بر همه چیز قادر است .(سوره فاطر آیه 1) تمام موجودات عالم ماده تحت سیطره عالم ملکوت اند .

تمام موجوداتی که در این عالم هستند به واسطه یک موجود مدبّر الهی اداره می شوند . انسان مادی یک ملک مقربی دارد که او را رشد می دهد و حفظ می کند .هریک از اصناف حیوانات ، نباتات و هر ذره ای از موجودات این عالم اینچنین هستند و بطور کلی تمام عالم شهادت که عالم ظاهر و عالم ملک است در تحت اراده و سیطره یک عالم ملکوت است که آن عالم ملکوت ،عالم حقیقت و معنی و باطن است.

قدرت و عظمت آن عالم از این عالم بیشتر است و می تواند این موجودات را در تحت شرایط خود تربیت کند و سیر دهد ؛ آن موجودات را ملائکه می گویند .

تعداد ملائکه به حساب در نمی آید ، به اندازه ذراتی که در این عالم موجود است در عالم ملک ، خلق شده است ملائکه موجود است ؛ هر قطره از باران که از آسمان می ریزد یک فرشته موکول بر حفظ و حراست و پایین آوردن آن است .

هر دانه گیاهی که از زمین می روید و هر حبه از حبوباتی که بیرون می آید و رشد می کند و می رسد حتی دانه اسپند چنانچه در روایات وارد است ، برای هر کدام از آنها ملکی گماشته شده که آنرا طبق وظیفه و شرط و سنت الهیه ای که به او تفویض شده است حفظ کند ، رشد دهد ، برساند و تا سر حد کمال آن ، آن را مواظبت و مراقبت نموده و از وظیفه پاسداری در برابر جهات حیاتیه و تغذیه و تمنیه آن دریغ ننماید .

باد که می ورد فرشته ای بلکه بادهای مختلف از باد شمال و باد جنوب و باد دبور و باد صبا فرشتگان مختلفی دارند ، بادهای رحمت و بادهای غضب ، بادهای مهلکه و مسموم و نسیم های لطیف و جان پرور و ابرهای آسمان ابر سپید و سیاه و ابر انبوه و پرپشت و ابر کم پشت ، ابر تگرگ و برف و باران هر کدام دارای فرشتگانی هستند ؛ این فرشتگان هر کدام دارای ماموریت های متفاوتی هستند که بر حسب اختلاف قوا و سرمایه هایی که خداوند به آنها داده است متفاوت می کند .

مراتب حیات انسان از قوای هاضمه و تغذیه و رشد دهنده و رفع کننده و جاذبه و دافعه و تبدیل کننده و ماسکه و غیرها همه در تحت تدبیر و اراده ی ملائکه مختلفی هستند .

این یک واقعیتی است بر اساس یک واقعیت فلسفی که : که موجودات عالم طبع و ماده در تحت سیطره موجودات عالم مثال و صورت ، و آنها در تحت سیطره موجودات عالم نفس و ملکوت اعلی ، تا برسد به مقام اسما و صفات الهیه و بالاخره به اسم اعظم حضرت واحدیت و مقام لا اسم و لا رسم حضرت احدیت جل و عز تبارک و تقدس .

میکائیل (میکال) یکی از چهار فرشته ی مقرب است که به موجب روایات اسلامی فرشته ی موکول بر ارزاق خلایق است و حکمت و معرفت نفوس به وی تعلق دارد. به دست میکائیل کیلی است که هرپگز قطره ای باران نبارد و هیچ نبات از زمین نروید و میوه از درختان بیرون نیاید و قطره ای شیر از پستان چارپایان نیاید ، الا که همه به پیمانه ی میکائیل پیموده و شمرده شده باشد و با سنگ او سخته گردد ؛ زیرا او بر روزی بندگان موکول است . از قول کعب الا حبار نقل شده که چون آدم از بهشت هبوط کرد ، میکائیل قدری گندم پیش او آورد و گفت : این رزق تو و فرزندان تست ؛ برخیز زمین را شیار کن و تخم بیفشان و آنگاه طرز پختن نان از گندم بدو آموخت .

شاید به همین مناسبت است که در اغلب فرهنگ ها تشتر ( فرشته ی باران در روایات ایرانی ) را به میکائیل ترجمه کرده اند ( یشت ها 1/325 ) .

در توصیف هیئت میکائیل نوشته اند ( عجایب فارسی 58)که عدد بال های او را جز خدای تعالی کس نداند . اگر دهن باز گشاید ، آسمان ها در دهن او چون خردلی باشد در بحری ؛ و اگر ظاهر شود اهل آسمان و زمین از نور او بسوزند و اعوان او در تمام عالم موکول باشند بر نمو و زیادات و نهوض ارکان و مولودات .

میکائیل از جمله فرشتگانی است که سینه ی پیغمبر را پیش از لیله معراج منشرح ساختند . در جنگ بدر نیز به یاری مسلمین شتافت ( اعلام قرآن 609 ) . به موجب قرآن ، میکائیل اولین کسی است که بر آدم سجده کرد و شیطان را به تعظیم و ستایش وی امر کرد .

در عهد جدید میکائیل با شیطان نزاع می کند و به موجب مکاشفات یوحنا ، میکائیل و یارانش با اژدها می جنگند و او را مغلوب می سازند . یهو دیان جبرئیل را فرشته ی ویرانی و فقر و میکائیل فرشته ی نعمت و سلامت می دانند . معروف است که یهود به پیامبر اسلام گفتند : اگر واسطه ی وحی تو میکائیل بود ، به تو ایمان می آوریم ( اعلام قرآن 608 ) . میکائیل ، در کتاب دانیال ، امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل معرفی شده است .

در فرهنگ اسلامی و به دنبال آن در ادبیات فارسی میکائیل بعد از جبرئیل و اسرافیل معروفترین فرشته ی مقرب درگاه خداوند و مورد توجه خاص شاعران و عرفا بوده است .

عزیز الدین نسفی ( الانسان 148) هنگام تطبیق جوارح آدمی لر افلاک گوید :
« و جگر آسمان ششم است ، ونمودار فلک مشتری است ؛ از جهت آنکه مشتری جگر عالم کبیر است و در این فلک ، ملایکه بسیارند و ملکی که موکول است بر رزق سر ور این ملایکه است و نامش میکائیل است و میکائیل سبب رزق آدمیان است .»

در ستایش حضرت پیغمبر :
بر سما دارد چو میکائیل و چون جبرئیل دوست
بر زمین دارد چو صدیقی و فاروقی خدم (سنائی 364 )
خدای گونه چنان خواست کو بود بزمین
معین عزرائیل و شریک میکائیل
چگونه باسط ارزاق شد به دست جواد
چگونه قابض ارواح شد به تیغ سلیل ( جبلی 1/ 248 )

پیامبر در معراج :
سر برون زد ز مهد میکائیل
به رصد گاه صور اسرافیل ( خمسه 606 )
چون سرافیل قناعت تا ابد جان دار تست
گو مکن دیوان میکائیل روزی را ضمان ( خاقانی 326 )
بود مکیال میکائیل دست رزق بخشایش
بود چنگال عزرائیل شمشیر جهانسوزش ( قا آنی 458 )

میکال « میکائیل » فرشته ی مقربیست که یهود و مسیحیان وی را میشل می نامند و فقط نام وی یکبار در قرآن مجید آیه ی 98 از سوره ی بقره مذکور است و ترجمه ی آن آیه چنین است : کسی که دشمن خدا و پیغمبران و فرشتگان و جبریل و میکال باشد بداند که خدا دشمن کافران است .

راجع ببیان شآن نزول این آیه دو قصه در تفاسیر موجود است : قصه ی اول اینست که یهودیان برای آزمایش نبوت پیغمبر از وی سوالاتی کردند و جواب های کافی شنیدند و در آخر پرسیدند : ملک واسطه ی میان تو و خدا کیست ؟ پیغمبر جواب داد : جبریل . یهو دیان گفتند جبریل دشمن ماست زیرا فرشته ی ویرانی فقر است اما میکائیل همیشه حامی ما بوده و فرشته ی نعمت و سلامت است اگر میکائیل واسطه ی وحی میبود بتو ایمان میآوردیم ( تفسیر طبری جلد 1 صفحه ی 324 ) .

قصه ی دوم چنین است که عمر روزی وارد کنیسه یهود شد و از علمای یهود راجع بمیکائیل و جبرئیل سوال کرد .ایشان جواب دادند میکائیل ملک نعمت و سلامت است و جبرئیل فرشته ی ویرانی و فقر میباشد . آنگاه عمر از مقامی که ایشان نزد خدا دارند پرسید . گفتند : جبرئیل در طرف راست خدا و میکائیل در طرف چپ خدا مقام دارد و این دو با هم دشمنند . عمر گفت : با چنین مقامی که دو فرشته نزد خدا دارند چگونه ممکن است با هم دشمن باشند ؟ شما مانند ستوران دچار جهل و نادانی هستید . آنگاه عمر بخدمت پیغمبر مشرف شد وآنچه از یهود شنیده بود اظهار داشت و این آیه بر پیغمبر نازل گردید « من کان عدوالله و ملائکه و رسله وجبریل و میکال فان الله عدو للکافرین » سوره ی بقره آیه ی 98 . در منابع یهود ، مدرکی که بر خصومت جبریل با یهود دلالت کند در دست نیست ولی نسبت بمیکائیل مطالبی که موید قصص مذکوره در فوق باشد وجود دارد .

در کتاب دانیال ، میکائیل امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل معرفی شده و در عهد جدید میکائیل خداوند اسرائیل است . بموجب لاویتا میکائیل اولین کسیست که شیطان را بتعظیم و ستایش آدم واداشت . قرآن مجید با اینکه در موارد عدیده از ابلیس سخن می گوید باین فقره مندرج در لاویتا اشاره نکرده است . بنابر احادیث اسلامی جبرئیل و میکائیل اولین فرشتگانی هستند که بآدم سجده کردند و بر خلاف ایشان ، ابلیس از تعظیم و سجده خودداری نموده است .