خواص گیاه دارویی کلشک یا علف چشمه

خواص گیاه دارویی کلشک یا علف چشمه

در لرستان، دلفان، کرمانشاه “کلشک” در آذربایجان «بولاغ‏اوتى» در در سایر مناطق «آب تره»، «علف چشمه»، «بولاغ‏اوتى»،  و به انگلیسى”‏Watercress” گفته مى‏شود. و نام علمى آن ‏Nasturtium officinale می باشد

کلشک یا علف چشمهمشخصات کلشک

کلشک گیاهى است پایا و آبزى و معمولا در چشمه‏سارها و مجارى آب باریک و گاهى در باتلاقها مى‏روید.  کلشک داراى ساقه‏اى خزنده است که از نقاط مختلفه آن ریشه‏هاى کوچک و سفید خارج مى‏شود. گلهاى کلشک سفید خوشه‏اى است تکثیر گیاه کاشک از طریق بذر یا کاشت قطعات ریشه‏دار ساقه آن انجام مى‏شود، ولى در محل کاشت باید مرتبا آب جارى و زلال بگذرد. براى پرورش باید کرتهاى کمى گودى به طول 50- 40 متر وعرض 4- 3 متر آماده نمود و در آن کاشت. براى اینکه طعم گیاه کلشک مطبوع و رشد آن کافى باشد در این گودالها به‏طور متوسط در هر ثانیه باید حدود 50- 40 لیتر آب جارى داخل و خارج شود و بسته به نوع و جنس خاک باید براى تقویت آن با دادن کود کافى کمک شود.

ترکیبات شیمیایى‏ در گیاه کلشک

از نظر ترکیبات شیمیایى در گیاه وجود گلوکوزید و اسانس روغنى و در هر ۱۰۰ گرم گیاه خشک ۰۱۲/ ۰ میلى‏گرم ارسنیک تأیید شده است. گلوکوزید آن گوگرددار به نام گلوکوناستورتین‏[ مى‏باشد و مواد معدنى آهن، ید، کلسیم، … و ویتامینها در آن یافت مى‏شود.

طبق بررسى‏هاى شیمیایى در هریک صد گرم برگ و ساقه تازه کلشک در حدود 79 میلى‏گرم ویتامین‏C ، 4900 واحد بین المللى ویتامین‏A ، 282 میلى‏گرم پتاسیم، 52 میلى‏گرم سدیم، 7/ 1 میلى‏گرم آهن، 54 میلى‏گرم فسفر، 151 میلى‏گرم کلسیم و 2/ 2 میلى‏گرم پروتئین وجود دارد. بنابراین از نظر ویتامین‏C و کلسیم قوى‏تر از تره‏ تیزک و در ردیف سبزیجات غنى از ویتامین‏C و کلسیم است، ضمن اینکه مقدار آهن آن نیز قابل توجه است.

خواص گیاه کلشک(علف چشمه)

گیاه کلشک در مجموعه فارماکوپه اغلب کشورهاى دنیا یک نبات طبى منظور مى‏باشد. در کشورهاى چین و هندوچین و اندونزى از سوپ آنکه با گوشت خوک تهیه مى‏کنند براى رفع سرفه‏هاى حادث از ناراحتى ریه و تورم و جراحتهاى گلو مصرف مى‏شود و به عنوان مدر و ضد اسکوربوت یعنى براى رفع عوارض کمى ویتامین‏C استعمال مى‏شود. اسانس گوگردى ازت‏دار کلشک (سولفو نایتروجى‏ناس) محرک خوبى است و براى کمک به هاضمه عامل مؤثرى مى‏باشد.

از نظر طبیعت طبق نظر حکماى طب سنتى کلشک گرم و خشک مى‏باشد و مصرف آن گرم‏کننده بدن و اشتهاآور است و نفخ و باد را تحلیل مى‏برد و خون‏روى از هر عضوى را متوقف مى‏کند. مدر بول و حیض است و ترشح ادرار را زیاد مى‏کند و قاعده‏آور است و براى خرد کردن سنگ کلیه خیلى مؤثر است. اگر تازه یا پخته کلشک خورده شود براى تحلیل نفخ و بادهاى غلیظ معده و روده‏ها و باز کردن گرفتگى‏ها و انسداد و گرم کردن معده و کمک به هضم غذا و خرد کردن سنگ کلیه و ازدیاد ادرار و سرخ نمودن رنگ رخسار و کاهش درد پهلو و کاهش دردهاى طحال و دل‏پیچه و زخم روده نافع است.

مصرف کلشک(علف چشمه) تب‏بر و ضد کرم است و در بیمارى قند تأثیر مثبت وشفابخش دارد.  کلشک خلط آور است و در بیماریهاى مزمن ریه و برونشیتهاى مزمن و بیمارى‏هاى مجارى ادرار و استسقا مفید است. در موارد روماتیسم و نقرس نتایج شفابخشى مى‏دهد. مقدار قند را در ادرار مبتلایان به قند کاهش مى‏دهد. در استعمال خارج له ‏شده گیاه براى زخمهاى اسکوربوتى‏[ نتیجه التیام‏دهنده دارد. کلشک حتى الامکان اگر به صورت خام و تازه مصرف شود حد اکثر خواص آن منعکس مى‏گردد.

مضرات گیاه کلشک: به سبب ترکیبات گوگردى که دارد مصرف آن در بعضى اشخاص ایجاد تشنجهاى دردناک مثانه و در برخى موارد عدم دفع ادرار مى‏نماید. در زنان باردار نیز مصرف آن ممکن است موجب تشنج در رحم و در نتیجه سقط جنین شود.

اگر عصاره گیاه  کلشک مصرف مى‏شود مقدار خوراک آن در حدود 100 گرم در روز است که مخلوط با شیر یا جوشانده‏هاى سردشده خورده شود. دم‏کرده آن 50- 30 گرم گیاه در هزار گرم آب‏جوش در ظروف سربسته دم شود که اسانس آن خارج نشود و به‏هرحال دم‏کرده اثرش کمتر از شکلهاى سرد آن است، زیرا در اثر حرارت مقدارى از مواد عامل آن از دست مى‏رود. ولى در هر صورت باید توجه شود که در شکل سرد آن چون گیاه در آب غوطه‏ور است شاید آلودگى‏هایى داشته باشد که ممکن است موجب عوارض و ناراحتى‏هایى بشود لذا باید سبزى خام آن ضد عفونى و از عدم آلودگى آن اطمینان حاصل شود و یا به‏هرحال ناچار از دم‏کرده آن استفاده شود.

شربت کلشک: براى تهیه شربت علف چشمه(کلشک) نیم لیتر عصاره آن را گرفته با در حدود یک کیلوگرم شکر مخلوط و در آن حل نمایند. از این شربت تا ۱۰۰ گرم در روز مى‏توان خورد (البته در مواردى که خوردن شکر براى بیمار از سایر جهات مجاز باشد)

 

برگرفته از: میر حیدر، حسین، معارف گیاهى



مطالب مرتبط